احکام پرداخت خمس طبق فتاوای آیت الله العظمی وحید خراسانی
موارد تعلّق خمس
مسأله ۱۷۶۸ ـ در هفت چيز پرداخت خمس واجب مى شود:
(اوّل) منفعت كسب ، (دوم) معدن ، (سوم) گنج ، (چهارم) مال حلال مخلوط به حرام ، (پنجم) جواهرى كه به واسطه غوّاصى ـ يعنى فرو رفتن در دريا ـ به دست مى آيد ، (ششم) غنيمت جنگ ، (هفتم) زمينى كه كافر ذمّى از مسلمان بخرد ، و احكام اينها در مسائل ذيل بيان مى شود.
مالى که از كسب به دست آورده
مسأله ۱۷۶۹ ـ هرگاه انسان از تجارت يا صنعت يا كسبهاى ديگر مالى به دست آورد ، اگر چه مثلا اجرت به جا آوردن نماز و روزه ميّتى باشد ، چنانچه از مخارج سال خود و عيالاتش زياد بيايد ، بايد خمس ـ يعنى پنج يك ـ آن را به دستورى كه بعد ذكر مى شود بدهد.
مالی که از غير كسب به دست آورد
مسأله ۱۷۷۰ ـ اگر از غير كسب مالى به دست آورد ، مثلا چيزى به او ببخشند ، در صورتى كه آن بخشيده شده قدر و قيمت معتنا بهى نزد مردم داشته باشد و از مخارج سالش زياد بيايد ، خمس آن را بايد بدهد.
مهر زن و عوض خلع وارث
مسأله ۱۷۷۱ ـ مهر زن و مالى را كه مرد عوض طلاق خلع مى گيرد ، خمس ندارد ، و همچنين ارثى كه به انسان مى رسد خمس ندارد ، ولى اگر مثلا با كسى خويشاوندى داشته و گمان ارث بردن از او نداشته ، بايد خمس آن ارث را در صورتى كه از مخارج سالش زياد بيايد بدهد.
جهت پرداخت اینترنتی خمس اینجا کلیک نمائید
خرید با عين پول خمس نداده
مسأله ۱۷۷۷ ـ اگر با عين پول خمس نداده جنسى را بخرد ، يعنى به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مى خرم ، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد ، معامله صحيح است ، و خريدار بايد پنج يك آن جنس را به حاكم شرع بدهد ، و اگر اجازه نكند ، معامله آن مقدار باطل است ، پس اگر پولى را كه فروشنده گرفته از بين نرفته است ، حاكم شرع خمس همان پول را مى گيرد ، و اگر از بين رفته عوض خمس را از فروشنده يا خريدار مطالبه مى كند.
خرید به ذمه و بهاى آن از پول خمس نداده
مسأله ۱۷۷۸ ـ اگر جنسى را به ذمّه بخرد و بعد از معامله بهاى آن را از پول خمس نداده ادا كند ، معامله اى كه كرده صحيح است ، و به مقدار پنج يك آن پول به فروشنده مديون است ، و پولى را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته ، حاكم شرع پنج يك همان را مى گيرد ، و اگر از بين رفته عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مى كند.
اگر مالى را كه خمس آن داده نشده بخرد
مسأله ۱۷۷۹ ـ اگر مالى را كه خمس آن داده نشده بخرد ، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه نكند ، معامله آن مقدار باطل است و حاكم شرع مى تواند پنج يك آن مال را بگيرد ، و اگر اجازه كند معامله صحيح است و خريدار بايد مقدار پنج يك عوض آن را به حاكم شرع بدهد ، و اگر به فروشنده داده مى تواند از او پس بگيرد.
بخشیدن چيزى را كه خمس آن داده نشده
مسأله ۱۷۸۰ ـ اگر چيزى را كه خمس آن داده نشده ، به كسى ببخشد پنج يك آن چيز به آن كس منتقل نمى شود.
اول سال خمسى براى كسى كه شغل دارد و يا اتفاقاً منفعتى ببرد
مسأله ۱۷۸۲ ـ تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها از وقتى كه منفعت مى برند ـ كه اوّل سال آنهاست ـ يك سال كه بگذرد بايد خمس آنچه را كه از خرج سالشان زياد مى آيد بدهند ، و كسى كه شغلش كاسبى نيست اگر اتّفاقاً منفعتى ببرد ، بعد از آن كه يك سال از موقعى كه فايده برده بگذرد ، بايد خمس مقدارى را كه از خرج سالش زياد آمده بدهد.
اداى خمس منفعت يا تأخير آن تا آخر سال و قمرى بودن سال
مسأله ۱۷۸۳ ـ انسان مى تواند در بين سال هر وقت منفعتى به دستش آيد و آن منفعت زايد بر مخارجش باشد ، خمس آن را همان وقت بدهد ، و جايز است دادن خمس را تا آخر سال تأخير بيندازد ، و بنابر احتياط واجب سال خمس را سال قمرى قرار دهد.
کسی که سال خمسى دارد و در بين سال بميرد
مسأله ۱۷۸۴ ـ كسى كه مانند تاجر و كاسب براى دادن خمس سال دارد ، اگر منفعتى به دست آورد و در بين سال بميرد ، بايد مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت كسر نمايند و خمس باقى مانده را بدهند.
پائین آمدن قيمت جنسى كه براى تجارت خريده در آخر سال
مسأله ۱۷۸۵ ـ اگر قيمت جنسى را كه براى تجارت خريده در بين سال بالا رود و آن را نفروشد و تا سالش نگذشته قيمتش پايين آيد ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست.
بالا رفتن قيمت جنسى كه براى تجارت خريده و تا بعد از سال نفروشد
مسأله ۱۷۸۶ ـ اگر قيمت جنسى كه براى تجارت خريده بالا رود و به اميد اين كه قيمت آن بالاتر رود تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قيمتش پايين آيد ، چنانچه به اندازه اى كه بين تجّار متعارف است نگه داشته ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست ، و امّا اگر بيش از آن مقدار بدون عذر نگه داشته ، بنابر احتياط واجب خمس آن مقدار را بدهد.
جهت پرداخت اینترنتی خمس اینجا کلیک نمائید
تصرف در مالى كه خمس آن را نداده
مسأله ۱۸۰۷ ـ كسى كه خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر او گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمى تواند در آن مال تصرّف كند ، اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد ، مگر با اذن حاكم شرع ، و امّا تصرّفات اعتباريه در حصّه خود مانند فروختن و صلح كردن آن مانعى ندارد.
به ذمه گرفتن خمس و تصرف در آن
مسأله ۱۸۰۸ ـ كسى كه خمس بدهكار است نمى تواند آن را به ذمّه بگيرد ـ يعنى خود را بدهكار اهل خمس بداند ـ و به گونه اى كه در مسأله قبل گذشت در مال تصرّف كند ، و چنانچه تصرّف كند و آن مال تلف شود ، بايد خمس آن را بدهد.
مصالحه كردن با حاكم شرع و به ذمه گرفتن آن
مسأله ۱۸۰۹ ـ كسى كه خمس بدهكار است ، اگر با حاكم شرع مصالحه كند و خمس را به ذمّه بگيرد ، مى تواند در مال تصرّف نمايد ، و بعد از مصالحه منافعى كه از آن به دست مى آيد مال خود اوست.
شريكی که خمس سرمايه شركت را ندهد
مسأله ۱۸۱۰ ـ كسى كه با ديگرى شريك است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شريك او ندهد و در سال بعد از مالى كه خمسش را نداده ، براى سرمايه شركت بگذارد هيچكدام نمى توانند در آن مال تصرّف كنند ، مگر در صورتى كه شريكى كه خمس نداده معتقد به خمس نباشد كه در اين صورت شريك ديگر مى تواند تصرّف كند.
خمس منابع بچّه
مسأله ۱۸۱۱ ـ اگر بچّه صغير سرمايه اى داشته باشد و از آن منافعى به دست آيد ، خمس به آنها تعلّق مى گيرد ، و بر ولىّ است كه خمس آن را بدهد ، و اگر نداد آن صغير بعد از بلوغ بايد بپردازد.
مالى که از کسى به دست آورد كه خمسش را نداده يا شك در ادای او دارد
مسأله ۱۸۱۲ ـ كسى كه مالى از ديگرى به دست آورد و يقين دارد كه خمسش را نداده ، نمى تواند در آن مال تصرّف كند مگر اين كه آن ديگرى معتقد به خمس نباشد ، و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر شكّ داشته باشد كه خمس آن را داده يا نه.
خرید چيزى كه از لوازم و مخارج ساليانهاش حساب نشود
مسأله ۱۸۱۳ ـ اگر كسى از منافع كسب خود در اثناى سال ملكى بخرد كه از لوازم و مخارج ساليانه اش حساب نشود ، واجب است بعد از تمامى سال خمس آن را بدهد ، و چنانچه خمس آن را نداد و قيمت آن ملك بالا رفت ، بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد ، و همچنين است غير ملك از فرش و مانند آن.
بالا رفتن قیمت ملکی که با پول خمس نداده خریده
مسأله ۱۸۱۴ ـ اگر با پول خمس نداده مثلا ملكى بخرد و قيمت آن بالا رود ، چنانچه آن ملك را براى آن نخريده كه قيمتش بالا رود و بفروشد ، مثل اين كه زمينى را براى زراعت خريده است ، در صورتى كه آن ملك را به ذمّه خريده و از پول خمس نداده قيمت آن را داده ، بايد خمس قيمتى را كه خريده است بدهد ، و اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته كه اين ملك را با اين پول مى خرم ، در صورتى كه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه كند ، خريدار بايد خمس مقدارى را كه آن ملك فعلا ارزش دارد بدهد.
حساب كسى كه از اول تكليف خمس نداده
مسأله ۱۸۱۵ ـ كسى كه از اوّل تكليف خمس نداده ، اگر از منافع كسب چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از وقت حصول ربح گذشته ، بايد خمس آن را بدهد ، و اگر اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه به آنها احتياج دارد مطابق شأن خود خريده ، پس اگر بداند در بين سالى كه در آن سال فايده برده آنها را خريده ، لازم نيست خمس آنها را بدهد ، و اگر نداند كه در بين سال خريده و يا بعد از تمام شدن سال ، بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع مصالحه كند.
